Overweging 31 januari 2021

Over Filistijnen, de macht van Rome en ónze relschoppers

Inleiding op de dienst

Deze week word ik achtervolgd door Filistijnen. Ze zitten me werkelijk op de hielen. Even dacht ik van ze bevrijd te zijn, Na het schrijven van mijn column. U heeft ‘m kunnen lezen in de nieuwsbrief of op de website van onze kerk. Maar tot in het evangelie blijken ze op te duiken. Die Filistijnen.

We moesten het er vandaag maar over hebben. In de hoop dat we er vat op krijgen. Op die kwade en vernietigende geesten. En dan bedoel ik niet alleen die van de boze jeugd. Misschien heeft het ook wel in de verzamelde gemeente postgevat. Laten we onze hoop, vertrouwen en verwachting maar richten op de Heer die onze God is. Die van bevrijding weet en ons ook vandaag weer opnieuw in de ruimte stelt. Ons daarmee uitdaagt mensen te zijn, naar zijn bedoeling.

Hierna volgden de bemoediging en groet, een gebed om ontferming, een glorialied, het gebed van de zondag.

Klik hier voor de eerste schriftlezing -  Deuteronomium 18:  15-20

Klik hier voor de tweede schriftlezing - Marcus 1:  21-28

Overweging

Bij elke rel die uitbreekt, kun je natuurlijk met harde hand regeren. Hard optreden lokt dan nog heftiger verzet uit. Dat vraagt om nog harder optreden en dat roept dan nog heftiger verzet op. Zo ontstaat een machtsstrijd. Wie de macht heeft, controleert de zaken. Die heeft de touwtjes in handen. Soms ontkom je er niet aan om macht aan te wenden. Macht is alleen nog wel wat anders dan gezag. Gezag wordt je verleend. Een ander zal dus moeten erkennen dat jij de leider bent. Bij macht wordt het leiderschap afgedwongen.

De rellen van afgelopen week, hebben veel te maken met niet erkend gezag. Nou heeft iedereen denk ik wel een beeld van waar het mis is gegaan. Het laatste woord zal er zeker niet over gezegd zijn. En de actualiteit neemt met zich mee dat we gemakkelijk verzanden in een standpunten discussie. Maar het mooie is dat het toeval wil dat er in de eerste eeuw een relletje ontstaat in de synagoge van Kapernaüm. Althans, de evangelist Marcus heeft ons daarover een scène opgetekend. Hoe mooi is het, dat ik het daar vanmorgen over mag hebben? Dat dit Schriftgedeelte ons geheel volgens het leesrooster vandaag een spiegel voor mag houden?

Nu is het wel zo -om even vrij met Paulus te spreken- dat deze spiegel wat wazig is. Helemaal scherp heb ik het deze week niet kunnen krijgen. Maar ik wil wat aanzetten geven. Gewoon om ter overweging mee te geven. Het laat ook meteen zien dat niet alle Bijbelteksten altijd maar meteen klip en klaar zijn. Net zo goed als dat er niet altijd direct een oplossing is voor de problemen waar we ons in maatschappelijk opzicht voor gesteld zien.

Laat ik beginnen met het ophelderen van de Filistijnen. Want, ze worden bepaald niet bij name genoemd. Er is een woordspel gaande in de tekst van Marcus. Dat woordspel leg ik graag uit, maar ik kan me voorstellen dat het voor een aantal mensen te veel details in één keer is. Laat u zich niet van de wijs brengen. Als u onthoudt dat het om een woordspel gaat, dan is dat goed genoeg. Voor wie daarvan houdt, geef ik een snelle en korte uitleg.

Marcus speelt met de tekst uit het boek Richteren. Hoofdstuk 16. Het 17e vers om precies te zijn. Er wordt gespeeld met de Hebreeuwse tekst en de Griekse vertaling daarvan, de LXX zoals u waarschijnlijk weet. In Richteren staat in het Hebreeuws dat Simson een nazireeër is, een gewijdde van God. In het Grieks -de LXX dus- staat er dat hij een heilige van God is. En in Marcus gaat het om een Nazareër die de heilige van God is. Maar wat belangrijk is aan dit woordspel is denk ik dit: De gestalte van Jezus wordt hier vergeleken met die van Simson.

Simson is de enige andere persoon in de Bijbel die de heilige van God genoemd wordt. Want eerlijk is eerlijk, anders had ik dit woordspel te dun gevonden. Maar opvallend genoeg wordt het in diverse Bijbelcommentaren genoemd. Helaas vergeten de commentatoren te vertellen wat dit voor de preek zou kunnen betekenen die ik vandaag houdt. Kortom, het feit is gedeeld, maar nu de wijsheid nog om het te duiden. Dat is dus precies wat ik bedoel met die Filistijnen die me op de hielen zitten.  Ze lijken ineens alomtegenwoordig te zijn, maar ik ben maar wat graag van ze af! Misschien komen we van ze af, als we eerst maar eens goed luisteren.

Opvallend genoeg weten we uit de tekst alleen iets over de wijze waarop Jezus sprak in de synagoge. Wat Hij zei waardoor deze mens met onreine geest voor een klein relletje zorgde daar in Kapernaüm, blijft een raadsel. Hoe dan ook is de wijze van spreken aanleiding voor deze man om eens even stevig van leer te trekken. Hij had het al verschillende sabbatsdagen aangehoord en nu trekt hij het simpelweg niet meer.

Ik denk dat we goed moeten luisteren naar wat hij zegt. Deze man is bang. Bang dat er vernietigd wordt. Hij herkent in Jezus inderdaad een Simson, die op één dag zijn duizenden verslaat en Filistijnen in de pan hakt. Jezus was immers bezig om evangelie te verkondigen. Dat klonk naar de goede boodschap van de keizer. Weer een volk onder de voet gelopen. Daarmee was de vrede van Rome uitgebreid, maar dat gebeurde doorgaans met macht en met weinig gezag.

Deze man in de synagoge lijkt de bui al te zien hangen. Als het met Jezus die kant uit gaat, ja… dan is er een nieuwe Richter opgestaan. Maar wie de geschriften goed kent, zoals de Schriftgeleerden, weet ook dat het een tragisch verhaal betreft. Simson heeft aanvankelijk succes, maar gaat er ook aan ten onder. Het land blijft achter in deplorabele toestand als hij zijn laatste daad van verzet pleegt. Het wordt zijn eigen dood, maar er volgt géén verrijzenis of opwekking uit de dood.

Saillant detail is overigens dat Richteren 16:17 in de context staat van Delila die het geheim te horen krijgt van Simson. Dat de man in de synagoge zegt te weten wie Jezus is, lijkt hier de ontmaskering te zijn van het begin van de ondergang. Maar let op. Het loopt anders. De man in de synagoge met de angst voor de vernietiging, zit op een dwaalspoor; heeft last van een innerlijke saboteur. De onreine geest maakt dat deze man het onderricht in de synagoge niet meer horen kan. Het maakt dat het niet meer uitmaakt wát Jezus zegt. Vooral de wijze waarop dat gebeurt is beangstigend. Het is niet meer iets dat langs je heen kan gaan. Het doet ertoe dat Jezus mensen in beweging krijgt. Dat feit is genoeg om angstig te worden. Met bezwaren aan te komen zetten en zelfs degene die je bevrijdt aan te willen vallen.

“Wat is dat tussen jou en ons?”
Dat beperkt. Grenst af. En laat vooral zien: Jij bent niet één van ons. Nou kunnen we hier de diagnose stellen dat de onreine geest deze man minimaal in tweeën splitst. Maar het kan natuurlijk ook zijn dat deze man namens heel de gemeente spreekt of in elk geval denkt dat te doen. Bang voor repercussies van binnenuit en buiten af wordt al bij voorbaat op de rem gestapt. En stevig ook!

Vrij zijn is wel wat anders dan vrij worden. Bevrijding is een lang en pijnlijk proces. Dat kost doorgaans zo’n veertig jaar. Het kost ook steeds weer opnieuw de moed en de kracht om de juiste boodschap te verstaan. Die boodschap gaat vaak radicaal in tegen de “profeten” van het land waarin je woont. Dat zijn de profeten die je willen vertellen dat je geluk afhangt van andere zaken. Die andere zaken kunnen van alles zijn, maar zijn altijd anders en staan haaks op de boodschap van bevrijding. Ten diepste zijn we geroepen om vrij te zijn, maar het vraagt en kost veel.

Jezus is zo’n nieuwe profeet die het volk bepaalt bij de boodschap van vrijheid. Het is een tegen-gif tegen de onderdrukking. Dat betekent dat er geen plaats is voor onderdrukkende macht in naam van Rome. Dat vindt gehoor! Maar het boezemt ook angst in. Jezus muilkorft deze geest en beveelt om uit deze man te gaan.  Van deze man horen we overigens verder niets meer. We hebben Jezus elders echt wel eens pastoraler op zien treden. De nazorg ontbreekt in elk geval. Die doet er hier ook niet toe. Die innerlijke saboteur wordt het zwijgen opgelegd. Mét gezag. Ik vraag me af hoe dat kan, wat hier aan de hand is.

Ik heb daar de volgende gedachte over. Jezus gezag staat tegenover dat van de Schriftgeleerden. We kunnen dat gemakkelijk lezen als een diskwalificatie. Maar ik denk dan dat we in een oude val trappen. De Schriftgeleerden hebben het allemaal niet begrepen en Jezus komt dat even bewijzen.  Niet doen! Trap niet in die val.  De Schriftgeleerden stonden namelijk in heel hoog aanzien. Dat Jezus hen overtreft, dat wil wat zeggen. Dat zegt niet iets over het tekort van hen, maar zegt iets over de overstijging van Jezus.

Wat is dan het verschil? De Schriftgeleerden kenden de Schrift van haver tot gort, van Alfa tot Omega. Van A tot Z. Of eigenlijk moet ik hier zeggen van Aleph tot Taw. Maar zij voegden zich wel -noodgedwongen- naar de macht van Rome. Dat betekende dat zij binnen de grenzen zochten naar vrijheid. Maar als Jezus evangelie gaat verkondigen, bepaalt TeNaCh, Tora, profeten en geschriften, de vrijheid. Jezus ziet Rome als macht, maar erkent niet het gezag. De Schriftgeleerden verlenen naast de Heilige Schrift ook Rome gezag.

Dat is inderdaad huiveringwekkend. Dat roept denk ik een terechte vraag op of dat wel goed kan gaan. Jezus kan deze mens bevrijden, omdat hij zelf verheven is boven deze angsten. Zijn innerlijke saboteur heeft hij in de woestijn van zich geworpen. Let wel in de wildernis, in de woestijn, daar vindt de bevrijding plaats. In de woestijn waar je niet zoveel meer te verliezen hebt, kom je erachter waar het werkelijk op aankomt. Daar vindt de confrontatie met jezelf plaats, maar kan ook de bevrijding van je verkeerde overtuigingen gebeuren. Dit verhaal is niet iets van lang geleden. Het kan vandaag weer opnieuw gebeuren. Het vraagt alleen om de confrontatie met het verhaal van bevrijding. Om de ontmaskering van onze eigen saboterende overtuigingen:
Ik vrees voor de reacties van… vul maar in.
Dat hebben we al geprobeerd en liep op niets uit.
Het kost een hoop tijd en energie en het levert toch niks op.
En zo zijn er heel wat beperkingen die we onszelf opleggen.

Maar wie zijn roep wil verstaan, legt deze stemmen het zwijgen op. Dan wordt de vernietigende kracht die in ons is, aangewend voor wat anders. Namelijk, het verwezenlijken van iets nieuws. En nu wil ik bijna zeggen: Dit waren Andere Tijden, terug naar de onze. Want, wat ik zie gebeuren in onze tijd is dit: Een paar losgeslagen jongeren worden nu vooral bestempeld met hooligans, relschoppers, tuig en dat soort kwalificaties. Je kunt ook jongeren zien, die vooral angstig zijn, gebukt gaan onder een zware last en er niet meer in geloven.

Durven wij nog evangelie te verkondigen? Met gezag de stemmen van hun zieke geest tot zwijgen te roepen? Dat wil zeggen: pal gaan staan voor hún toekomst die ook de onze zijn zal? Ik vrees dat wij soms zelf onze bedenkingen hebben. Te veel en te vaak. Ik sluit af met een vraag waar ik zelf mee worstel. Waartoe is de kerk vandaag geroepen?

Dat we gezegend zullen zijn met wijsheid en inzicht.
Dat we de tegenwerpingen om deze roep niet te verstaan tot zwijgen brengen.
Dat we weet zullen hebben van bevrijding en dat ons het doel van bevrijding helder voor ogen staat.

In de Naam van de Vader
en van de Zoon
en van de Heilige Geest.
Amen